ازدواج از جمله رسومی است که خوشبختانه در بین جامعه ایرانیان مقیم در آمریکای شمالی (آمریکا و کانادا) رواج دارد. بیشتر پدرها و مادرها بنا به دلایل فرهنگی، اجتماعی و رسوم و سنن باستانی ایرانیان ترجیح می‌دهند با هموطنی همزبان و همفکر وصلت نمایند تا به پشتوانه آن میراث و سنن، توانائی مضاعفی را در برخورد با فراز و نشیب‌های ناشی از زندگی در خارج از ایران احساس نمایند. اما این وصلت‌ها، اگرچه ظاهرا در آمریکای شمالی انجام می‌شود ولی دارای آثار و تبعات حقوقی در ایران است که عدم توجه به آنها عواقب خطیری در بر دارد که می‌تواند در آینده گریبانگیر زوجین و حتی خانواده‌ها شود.
در این مقاله سعی داریم تا با موشکافی مسائل حقوقی مربوط به ازدواج ایرانیان در آمریکای شمالی، پیامدهای بعضا ناگوار عدم توجه به این مسائل را مورد بررسی قرار دهیم و با ارائه راه حل‌های منطبق با اصول حقوقی ایران وآمریکای شمالی، خوانندگان محترم را در این زمینه آگاه نماییم.
پیشگفتار:
جامعه ایرانی – مقیم خارج از کشور، علی‌رغم اقامت نسبتا طولانی در خارج، هنوز ریشه‌های در هم تنیده‌ای در ایران دارند که جدائی از آنها برای این جامعه قابل تصور نیست. از طرفی هم، خواسته یا ناخواسته در معرض تاثیرات فرهنگی و اجتماعی کشور میزبان بوده و کمابیش با آن خو گرفته است. این داد وستد فرهنگی- اجتماعی بنا بر ساختار حقوقی متفاوت دو کشور، موقعیت شکننده‌ای را برای بسیاری از خانواده‌ها پدید می‌آورد. از طرفی خانواده ایرانی بنا بر سنت سالیان، با مسائلی از قبیل لزوم پرداخت مهریه، جهیزیه و شیربهاء درگیر بوده، گاهی آن را لازمه زندگی شمرده، گاهی ضامن خوشبختی و گاهی عهدی قرون وسطائی، جابرانه و بعضا مردسالارانه. از طرف دیگر با قوانینی از قبیل تقسیم اموال مشترک، حقوق زن و سرپرستی فرزندان (که در بسیاری ازموارد، تناقضات پیچیده‌ای را موجب می‌شود) مواجه بوده است که به تناسب آن از تعهدات پیشین خود تبری جسته و آنها را نادیده انگاشته است.
مشکلاتی که بر اثر این تفاوت‌های حقوقی در آینده زندگی مشترک پدید می‌آید، پیچیده‌تر از آن است که بتوان با نادیده گرفتن آن، نافی وجود آنها گردید. پیشنهاد ما در این موارد اینست که زوجین در ابتدا، و خانواده‌ها متعاقبا با همکاری مشاورینی امین، با مسئله ازدواج مانند هر عقد و قرارداد دیگری برخورد نمایند و مسائل و شروط را با دید باز مورد بررسی طرفین قراردهند تا از هرگونه سوء تفاهم احتمالی راجع به این مسائل در آینده جلوگیری شود.
خوشبختانه قوانین ایران در این موارد کاملا با سعه صدر برخورد نموده و اجازه هرگونه قراردادی را که بر خلاف قوانین آمره کشور نباشد، محترم، لازم الاجراء و لازم الاتباع می‌شمارد. یعنی زوجبن می‌توانند قبل از ازدواج مسائلی از قبیل مسئله محل اقامت، مسئله طلاق، ورود و خروج مکرر از ایران، حق سفر، حق انتخاب شغل، و مسائل مالی را با وکیل مورد اعتماد خود مشورت نموده و با تنظیم قراردادی مسائل فیمابین را حل و فصل نمایند.
ولی در هیچ حالتی زوجین نمی‌توانند قراردادی بین خود منعقد نمایند تا در مورد مسائلی همچون ارث، حق نفقه، حضانت فرزندان و حق پدر و مادر بر فرزند (حق بنوت) بر خلاف قوانین ایران تراضی نمایند.
1- آیا زن و شوهر ایرانی که در آمریکای شمالی ازدواج می‌نمایند ملزم به ثبت ازدواج ایرانی خود هستند؟
بله – بر طبق قانون ایران، فرزندان زن و شوهر ایرانی، به تبع تابعیت پدر، ایرانی شناخته خواهند شد. حتی اگر که هیچگاه این فرزندان به ایران مراجعه ننمایند و یا برای دریافت شناسنامه و گذرنامه اقدام نکنند باز هم ایرانی شناخته شده و قوانین ایران بر آنان جاری و ساری است. همچنین طبق قوانین، هر ازدواج و طلاقی باید در دفاتر مربوط به قوه قضائیه و ثبت احوال که در خارج از ایران به عهده کنسولگری ایران در کشور مقیم است، به ثبت برسد. یعنی هر ایرانی در صورت عدم ثبت ازدواج وطلاق خود بر طبق قوانین به مجازات حبس البته با تشخیص دادگاه صالح محکوم خواهد شد.
2- آیا زن و شوهری که طبق قانون آمریکای شمالی ازدواج کرده‌اند ولی از ثبت ازدواج ایرانی خودداری نموده‌اند، بر طبق قانون ایران، زن و شوهر شناخته می‌شوند؟
در صورتیکه هر یک از زوجین به دادگاهی در ایران مراجعه نمایند، دادگاه می‌تواند با در نظر گرفتن شواهد، دستور ثبت واقعه ازدواج را صادر نماید. در مواردی حتی دادگاه بنا به درخواست زن یا شوهر می‌تواند حکم ازدواج را صادر نماید. پس از صدور حکم ازدواج، دادگاه می‌تواند اقدام به تعیین مهریه نموده و درصورت لزوم زن و شوهر را بعنوان ورثه دیگری اعلام نماید. به عنوان مثال در مورد زن و شوهر ایرانی که در آمریکای شمالی ازدواج نموده ولی هیچگاه این ازدواج را در ایران به ثبت نرسانده‌اند، دادگاه با در نظر گرفتن شرائط می‌تواند هریک از آنها را به عنوان ورثه دیگری معرفی نماید.
3- وضعیت تابعیت زن خارجی كه شوهر ايرانی انتخاب می‌كند چگونه است؟
هر زن خارجی كه شوهر ايرانی اختيار كند تبعه ايران محسوب می‌شود، يعني تابعيت مرد بر او تحميل می‌شود و مثل هر ايرانی ديگر از حقوق مربوطه از جمله حق مالكيت بر اموال غير منقول در ايران برخوردار می‌شود.
4 – وضعيت تابعيت زن خارجی كه شوهر ايرانی انتخاب كرده و از او جدا شده يا شوهرش فوت كرده است، چگونه است ؟
تابعيت ايرانی زن خارجی كه در اثر ازدواج با مرد ايرانی كسب كرده حتی پس از فوت شوهر يا جدا شدن از او همچنان به قوت خود باقی است ولی در صورتی كه او نخواهد تابعيت ايرانی خود را حفظ نمايد می‌تواند با اطلاع كتبی به وزارت امور خارجه و ارايه گواهی طلاق يا فوت شوهر، به تابعيت اوليه خود باز گردد.
لازم به يادآوری است چنانچه همين زن هنگام فوت شوهر، از او فرزندی كمتر از 18 سال داشته باشد، نمی‌تواند ترك تابعيت ايرانی كند و به تابعيت اوليه خود بازگردد .
5 – در صورتی كه زن خارجی كه با مرد ايرانی ازدواج كرده، به ميل خود از تابعيت ايران خارج شود وضع اموال موجود او در ايران چگونه است ؟
با خروج از تابعيت ايران، چنين زنی حق داشتن اموال غير منقول را بيشتر از آن چه به اتباع خارجی اجازه داده شده، نخواهد داشت. چنين زنی بايد ظرف يك سال پس از ترك تابعيــت ايران، مقدار مازاد بر حد مالكيت بر اموال غير منقول توسط اتباع خارجی در ايران را به اتباع ايرانی منتقل كند. در غير اين صورت، اين اموال به فروش می‌رسند و دولت، پس از كسر مخارج، قيمت آنها را به وی پرداخت می‌كند.
6 – وضعيت تابعيت زن ايرانی كه با مرد خارجی ازدواج می‌كند چگونه است؟
تابعيت زن ايرانی كه با مرد خارجی ازدواج می‌كند، بر اساس قوانين كشور شوهرش تعيين می‌شود. چنانچه تابعيت شوهر بر اساس قوانين كشورش بر زن تحميل شود، زن، تابعيت ايرانی خود را از دست خواهد داد زيرا قانون ايران تابعيت دو گانه برای زن ايرانی را نمی‌پذيرد. ولی اگر كشور متبوع مرد، تابعيت را به زن ايرانی تحميل نكند، زن ايرانی می‌تواند تابعيت ايرانی خود را حفظ نمايد. به عبارت دیگر فرزندان دختر شما در صورتیکه با مرد خارجی ازدواج نمایند، هیچگاه ایرانی نبوده و نخواهند شد.
این گونه بانوان، به لحاظ آن که نسبت به جامعه ایرانی، بیگانه تلقی می‌شوند، بر اساس تبصره 2 ماده 987 همان قانون، در حقوق آنها نسبت به اموال غیر منقول محدودیت‌هایی ایجاد می‌شود. براین اساس، آنها حق داشتن اموال غیر منقول را در صورتی که موجب سلطه اقتصادی خارجی گردد، ندارند و تشخیص این امر نیز به کمیسیونی متشکل از نمایندگان وزراتخانه‌های خارجه، کشور و اطلاعات واگذار شده است. با این وجود، مقررات ماده 988 قانون مدنی در قسمت خروج ایرانیانی که تابعیت خود را ترک نموده‌اند، شامل زنان مزبور نخواهد بود. بنابر این، ازدواج زنان ایرانی با اتباع خارجی، به ترتیب فوق مجاز بوده و دارای آثار متعددی ازجمله تبدیل تابعیت آنها به تابعیت دولت متبوع همسر (طبق سطر 2 ماده 987 قانون فوق)، محدودیت در حق مالکیت آنان نسبت به اموال غیر منقول و امکان تحصیل تابعیت همسرشان ( تبصره 1 و2 ).
7- وضعيت تابعيت فرزند مرد ايرانی كه در خارج از كشور متولد می‌شود، چگونه است؟
به موجب مقررات قانون مدنی ايران، فرزند پدر ايرانی اگرچه در خارج از كشور متولد شود تابعيت ايرانی خواهد داشت و در صورتی كه كشوری كه كودک در آن جا به دنيا آمده از روش ((خاک)) برای تعيين تابعيت استفاده كند دارای تابعيت دو گانه خواهد بود.
8 – مهر يا مهريه چيست؟
مهر يا مهريه يا صداق، تعهد مالی است كه شوهر به هنگام وقوع عقد ازدواج، پرداخت آن را به همسر خود بر عهده می‌گيرد و مكلف است بلافاصله پس از امضای قرارداد ازدواج، هر لحظه كه زن مطالــبه كند، آن را بپردازد.
2- اگر در عقد ازدواج، ارزش مهريه مورد توافق نامشخص باشد يا ماليت (جنبه مالی) نداشته باشد، به زوجه مهرالمثل تعلق خواهد گرفت.
– براي تعيين مهر المثل، وضعيت شخصی و خانوادگی زوجه و ساير صفات او، يا ميانگين مهريه نزديكان وی در نظر گرفته می‌شود.
ذکر این نکته لازم است، زوجین می‌توانند با همکاری مشاور حقوقی خود در امور ایران با تنظیم قراردادی اقدام به شفاف سازی مسائل مالی بین خود نموده و مسئله مهریه را که می‌تواند در آینده مشکل ساز شود، به نوعی با مسائل مالی بین خود در آمریکای شمالی پیوند دهند. به عبارت دیگر زن و شوهر می‌توانند با نوشتن اقرارنامه‌ای و گواهی آن در دفتر حفاظت منافع ایران در واشنگتن دی سی، مسائل مالی از جمله مهریه را به عنوان قسمتی از اموال خود منظور نمایند.
9 – آیا مهر الزاماً بايد وجه نقد باشد؟
خیر، به موجب قانون مدنی ايران، هر چيزی كه ماليت داشته باشد و قابل تملك باشد می‌تواند موضوع مهريه قرار گيرد مثل: وجه نقد، طلا، نقره، زمين، خانه، اتومبيل و غيره. در صورتی كه مهريه مال غيرمنقول و متعلق به غير باشد بايد هنگام وقوع عقد يا پيش از آن، به زوجه انتقال يابد.
10- آیا زنان ايرانی كه در خارج از كشور و بر طبق مقررات كشور محل سكونتشان، از شوهر ايرانی خود جدا می‌شوند، می‌توانند در ايران مهريه مطالبه كنند؟
بله، در صورتی كه آن را به وجه ملزمی بذل (بخشش) نكرده باشند، می‌توانند. حتی در صورتیکه ازدواج آنها به ثبت دفاتر مخصوص هم نرسیده باشد، زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه صالحه در ایران، علاوه بر تقاضای ثبت ازدواج، مهریه خود را نیز مطالبه نماید.
11- آيا زن می‌تواند توقيف اموال موجود شوهر خود در خارج از كشور را بابت مهريه از دادگاه ايران بخواهد؟
پاسخ از نظر حقوقی مثبت است اما اجرای آن، به مقررات كشور خارجی، رابطه متقابل و تصميم دادگاه خارجی منوط است.
12- آيا زوجه می‌تواند در مقام مطالبه مهریه، درخواست ممنوعیت خروج شوهرش را از ايران بنمايد؟
بله، مـی‌تواند درخواست ممنوعيـــت خروج شوهر خود را از مرجعی كه مهــريه را مطالبـه كرده است، بنمايد.
13- آیا شوهر می‌تواند نسبت به ممنوع الخروج نمودن زن از ایران اقدام نماید؟
بله، شوهر می‌تواند با دلیل و یا حتی بدون هیچ گونه دلیل خاصی، نسبت به ممنوع الخروج شدن همسر و فرزندان از ایران اقدام نماید، مگر آنکه قبلا در این رابطه توافق خاصی نموده باشند. یعنی قبل از ازدواج، شوهر طی قراردادی این حق را از خود سلب کرده باشد.
همچنین شوهری که طبق قانون آمریکای شمالی با زن ایرانی ازدواج نموده ولی هیچگاه ازدواج خود را به ثبت دفاتر کنسولگری نرسانده، با مراجعه به دادگاه در ایران می‌تواند علاوه بر ثبت ازدواج ایرانی، تقاضای ممنوع الخروج شدن همسر خود را بنماید.
14- بنا بر قوانین ایران، حق انتخاب محل سکونت با کیست؟
حق انتخاب با مرد است ولی زوجین می‌توانند قبل از ثبت ازدواج، تصمیم گیری در این مورد را به انتخاب زن و یا تصمیم مشترک واگذار نمایند.
15- حق طلاق بر طبق قوانین ایران با کیست و چه مسائلی در این ارتباط باید مورد توجه خانواده‌ها قرار گیرد؟
طلاق در ایران جزو حقوق مرد شمرده می‌شود ولی مرد می‌تواند طبق قراردادی با همسر خود، این حق را به وکالت به وی منتقل نماید.
16- آیا زن و شوهری که طبق قوانین آمریکای شمالی ازدواج نموده‌اند، طبق قانون ایران از یکدیگر ارث می‌برند؟
بله، هر یک از زوجین می‌توانند با مراجعه به دادگاه صالحه در ایران، ابتدا تقاضای ثبت واقعه ازدواج را از دادگاه نموده و سپس بعنوان یکی از وراث، تقاضای دریافت ارث بنمایند.
مواردی که ذکر شد، اهمیت تاثیرات قوانین مربوط به ازدواج را نشان می‌دهد. بنابر این شایسته است طرفین ازدواج از آگاهی لازم در مورد اثرات تصمیمی که می‌گیرند، برخوردار باشند.
حسام میرزائی
کارشناس دادگاههای آمریکا در حقوق ایران و تجارت بین الملل
Info@LegalPersian.com
Legal Persian L.L.P.
(301) 545 -1860
