سازمان نجات کودکان Save the Children در شانزدهمین گزارش سالانه خود با عنوان معایب توسعه شهری: وضعیت مادران در جهان The Urban Disadvantage: State of the World’s Mothers 2015 با نگاهی ویژه به توسعه فزاینده مناطق شهری، به بررسی شرایط زندگی مادران و کودکان در مقیاس جهانی پرداخته است.
به گزارش این سازمان، همه روزه، 17 هزار کودک در جهان، پیش از رسیدن به سن پنج سالگی جان خود را از دست می‌دهند. بیشتر این تلفات انسانی که در واقع قابل پیشگیری نیز هستند، در مناطق فقیر‌نشین شهرها با جمعیت متراکم و بهداشت نامناسب رخ می‌دهد. گزارش ارایه شده، بیانگر نابرابری و شکاف گسترده اقتصادی بین اقشار “دارا” و “ندار” در زمینه سلامتی و بهداشت در مناطق شهری است. آمارها در کشورهای در حال توسعه نشان‌دهنده آن است که در جوامع شهری، کودکان در خانواده‌های فقیر دو برابر بیشتر از کودکان در خانواده‌های مرفه با خطر مرگ رو به رو هستند. در شماری از کشورها، این نسبت سه به پنج و یا حتی بیشتر است.
یافته‌های کلیدی پژوهش
آن چه به عنوان یافته‌های کلیدی در این گزارش ذکر شده است، به طور خلاصه عبارتند از:
1 – علی رغم تمامی تلاش‌ها برای کاهش آمار مرگ و میر کودکان زیر 5 سال در مناطق شهری در جهان، نابرابری و شکاف برای بقا Survival Gaps در بسیاری از این مناطق افزایش یافته است.
2 – تقریبا در تمامی شهرها، فقیرترین کودکان به طور نگران کننده‌‌ای با خطر مرگ مواجه‌اند.
3 – فقیرترین مادران و کودکان در مناطق شهری اغلب از دسترسی به امکانات مراقبتی و بهداشتی برای نجات جان خود، محروم هستند.
4 – نرخ بالای مرگ و میر کودکان در مناطق فقیر‌نشین شهری، ریشه در شرایط نامناسب، محرومیت و تبعیض دارد. نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی از یک طرف و نبود یک نظام سلامت و بهداشت عمومی از طرف دیگر، بهره‌گیری از امکانات بهداشتی و مراقبتی را برای اقشار فقیر ناممکن ساخته است.
5 – راه‌های موثر و کارآمد برای نجات جان کودکان و تجربه موفق در شماری از شهرها پیش روی ما است. در این رابطه، 6 شهر با اتخاذ سیاست‌ها و استراتژی‌های موثر، توانسته‌اند علی‌رغم رشد عمده جمعیت خود، گام‌های موفقی را در نجات جان کودکان بردارند. این شهرها عبارتند از: آدیس آبا با (اتیوپی)، قاهره (مصر)، مانیل (فیلیپین)، کامپالا (اوگاندا)، گواتمالا سیتی (گواتمالا) و پنوم پن (کامبوج). تدابیر عمده‌ای که از سوی این کشورها به کار گرفته شد، شامل موارد زیر بوده است:
الف: برنامه‌های مراقبت از مادران و فرزندان در مراحل قبل، حین و بعد از زایمان
ب: استفاده از روش‌های نوین پیشگیری یا تاخیر در بارداری
ج: اجرای برنامه‌های موثر و ارایه خدمات بهداشتی و با کیفیت به اقشار فقیر به صورت رایگان یا تحت پوشش حمایت‌های یارانه‌ای
6 – در بین پایتخت‌های کشورهای پردرآمد، شهر واشنگتن دی سی بالاترین رقم مرگ و میر نوزادان و هم چنین بیشترین نرخ نابرابری اقتصادی و اجتماعی را به خود اختصاص داده است. با بررسی 25 پایتخت از میان کشورهای ثروتمند، نرخ مرگ نوزادان در واشنگتن 6/6 مورد مرگ نوزادان در برابر 1000 مورد تولد در سال 2013 بوده است.
نگاهی به رتبه‌بندی کشورها به لحاظ سلامتی مادران
در گزارش رتبه‌بندی شاخص مادران در سال جدید 2015 Mothers’ Index Rankings ، آخرین اطلاعات گردآوری شده در زمینه وضعیت سلامت زنان و کودکان، میزان برخورداری آنان از امکانات آموزشی، میزان رفاه اقتصادی و نیز مشارکت سیاسی زنان مورد ملاحظه قرار گرفته و با رتبه بندی ۱۷۹ کشور، نشان داده شده است که در کدام کشورها زنان و کودکان در وضعیت بهتری بسر می‌برند و در کدام یک با رنج و سختی مواجه هستند.
جایگاه آمریکا و کانادا
بر اساس گزارش یاد شده، کانادا در رتبه 20 قرار گرفته و نسبت مرگ و میر ناشی از بارداری در این کشور، یک به 5200 ذکر شده است. ایالات متحده آمریکا با کاهش دو رتبه‌ای نسبت به سال 2014 به جایگاه 33 تنزل یافته است. براساس این گزارش، در آمریکا از هر ۱۸۰۰ مورد بارداری، یک مورد به مرگ انجامیده است. به موجب آمار ارایه شده، آمریکا بدترین رتبه را در بین کشورهای توسعه یافته به خود اختصاص داده است.
10 کشور برتر جهان
10 کشور برتر این رتبه‌بندی به ترتیب عبارتند از:
نروژ، فنلاند، ایسلند، دانمارک، سوئد، هلند، اسپانیا، آلمان، استرالیا و بلژیک.
کشورهای اسکاندیناوی همچنان رتبه‌های اول را به خود اختصاص داده‌اند. در نروژ، خطر مرگ و میر ناشی از بارداری یک به 14900 و در فنلاند یک به 15100 گزارش شده است. استرالیا تنها کشور غیراروپایی است که با کسب رتبه نهم، در بین 10 کشور برتر جهان جای گرفته است.
10 کشور بدتر جهان
10 کشوری که در قعر جدول قرار گرفته‌اند، از قاره آفریقا هستند:
هائیتی و سیرالئون هریک با رتبه 169 و پس از آن کشورهای گینه بیسائو، چاد، ساحل عاج، گامبیا، نیجر، مالی، جمهوری آفریقای مرکزی، گنگو و در آخر سومالی با رتبه 179 در قعر جدول و به عنوان بدترین مناطق دنیا برای مادر شدن معرفی شده‌اند. نرخ مرگ و میر ناشی از بارداری در سومالی یک به 18، گزارش شاده است. در این کشورها به طور متوسط، از هر 30 زن یک زن به دلیل مشکلات ناشی از بارداری و از هر 8 کودک یک کودک یش از رسیدن به سن پنج سالگی جان خود را از دست می‌دهد.
وضعیت در خاورمیانه
در جدول ارایه شده، کشورهای خاورمیانه رتبه‌های زیر را به خود اختصاص داده‌اند:
اسراییل و عربستان هر یک رتبه 18، قبرس 39، امارات متحده عربی 47، بحرین 49، قطر 55، کویت 60، عمان 63، ترکیه 65، لبنان 73، ایران 84، عراق و اردن هر یک رتبه 100، سوریه 111، مصر 116 و یمن 162
نرخ مرگ و میر ناشی از بارداری در اسراییل، یک به 17400 بوده است. این میزان در ترکیه یک به 2300 ، در عربستان یک به 2200 ، در ایران یک به 2000 ، در سوریه یک به 630 و در عراق یک به 340 گزارش شده است.
توصیه‌ها و پیشنهاد‌ها
مجموعه‌ای از سیاست‌ها و اقدامات به شرح زیر می‌تواند در دسترسی اقشار فقیر به امکانات و خدمات مورد نیاز و بهبود نسبی وضعیت سلامت و بهداشت آن‌ها موثر واقع شود:
1 – چارچوب نهایی برنامه‌ها برای پس از سال 2015 باید دربرگیرنده تعهدات روشن و صریحی در رابطه با اهداف قابل سنجش و پایان دادن به موارد قابل پیشگیری مرگ و میر کودکان و نوزادان باشد. سپتامبر 2015 زمان تدوین برنامه‌ها ی سازمان ملل در رابطه با اهداف توسعه پایدار Sustainable Development Goals و دسامبر 2015 زمان پایان برنامه‌های هشتگانه مرتبط با اهداف توسعه هزاره Millennium Development Goals مصوب سپتامبر 2000 خواهد بود.
2 – همه کشورها در رابطه با رعایت قاعده برابری و انصاف در برنامه‌های پس از سال 2015 متعهد بمانند و حقوق همه گروه‌های اقتصادی و اجتماعی را به ویژه در رابطه با فقرزدایی در نظر بگیرند.
3 – وضعیت سلامت در بین اقشار فقیر و آسیب‌پذیر شهری در سطح جهان با ارایه خدمات بهداشتی و غذایی مناسب، قابل دسترس و کم هزینه، بهبود یابد.
4 – همه دولت‌ها تعهدات خود را در رابطه با برنامه تغذیه برای رشد Nutrition for Growth پیگیری کنند و اهداف تصویب شده در مجمع عمومی سازمان بهداشت جهانی World Health Assembly را تحقق بخشند. 45 درصد مرگ و میر کودکان زیر 5 سال ناشی از سوء تغذیه است که رقم کلان 3 میلیون مورد مرگ سالیانه این دسته از کودکان را تشکیل می‌دهد. 800 هزار مورد از این رقم، مربوط به نوزادان است. کوتاهی قد کودکان یکی از عوارض سوء تغذیه به شمار می‌آید که در مناطق فقیر‌نشین شهری نیز همچون مناطق محروم روستایی شایع است.
5 – دولت‌های ملی نسبت به سرمایه‌گذاری و توسعه جامع، یکپارچه و میان بخشی برنامه‌های شهری اقدام نموده و به تدوین و اجرای سیاست‌ها، استراتژی‌ها و برنامه‌هایی روی آورند که ضامن سلامتی مادران، نوزادان و کودکان، تغذیه مناسب آنان، دسترسی به آب آشامیدنی سالم و بهره‌مندی از آموزش‌های ابتدایی باشد. کمک‌های اهدایی نیز در جهت حمایت از این برنامه‌ها سوق داده شود.
6 – دولت‌ها و حامیان این برنامه‌ها، نسبت به جمع‌آوری اطلاعات و سرمایه‌گذاری در جهت شناسایی و کمک به افراد بی‌خانمان Street dwellers و رسیدگی به وضعیت زندگی و سلامت اقشار فقیر در مناطق شهری اقدام نمایند.
7 – دولت‌ها با تقویت منابع مالی و افزایش بودجه و امکانات در بخش سلامت و بهداشت، از مرگ و میر کودکان در مناطق فقیر‌نشین شهری پیشگیری نمایند.
سازمان نجات کودکان، نهادی بین‌المللی و غیر دولتی Non-Governmental Organization است. این سازمان در سال 1919 در انگلستان تاسیس شد و هدف از تشکیل آن تلاش برای حفظ حقوق کودکان، کمک به بهبود شرایط زندگی آن‌ها در کشورهای در حال توسعه، ارتقای سطح آموزش، سلامت و بهداشت کودکان، فراهم ساختن فرصت‌های اقتصادی برای پیشرفت آن‌ها و نیز ارایه خدمات و کمک‌های فوری و اضطراری هنگام وقوع بلایای طبیعی، جنگ و درگیری‌های نظامی ذکر شده است. این سازمان از یک شبکه وسیع جهانی برخوردار است و در حال حاضر به همراه 30 سازمان عضو، فعالیت‌های خود را در 120 کشور گسترش داده است. این سازمان دارای یک دفتر مرکزی و هفت دفتر منطقه‌ای است.
گرد آوری و ترجمه: مرتضی قانون
