علم در خدمت شجره‌نامه‌ها

ممکن است از روند جدیدی که شما را از ریشه‌ و اصل و نسب‌تان مطلع می‌کند، آگاه باشید. معروف‌ترین شرکت برای انجام این تست، اَنسستری‌دی‌اِن‌ای
(AncestryDNA) است. طریقه‌ عملکرد این است که یک کیت اَنسستری‌دی‌اِن‌ای سفارش می‌دهید، مقداری از نمونه‌ی بزاق‌ دهان‌تان را در لوله‌ی آزمایشی که به شما داده می‌شود می‌ریزید و سپس کیت محتوی لوله را به آزمایشگاهی خاص برای انجام آزمایش ارسال می‌کنید. نتیجه طی مدت ۶ تا ۸ هفته با پست به شما ارسال می‌شود. شما به واسطه‌ی نتیجه‌ی این آزمایش می‌توانید به اصل و نسب، افرادی که ممکن است با شما نسبت فامیلی داشته باشند و جزییات جدیدی در مورد تاریخچه‌ی خانوادگی‌تان در صورتی که شرکت بتواند تطابقی را پیدا کند، دست یابید. اَنسستری‌دی‌اِن‌ای داده‌های شما را با داده‌های مردمان بیش از ۳۵۰ منطقه‌‌ی دنیا مقایسه می‌کند. برای ارزیابی قومیتی، شرکت، DNA شما را با تمام افراد درون بانک اطلاعاتی‌اش مقایسه می‌کند. بانک اطلاعاتی فعلی آن‌ها شامل تقریباً ۱۰ میلیون نمونه است. اَنسستری‌دی‌اِن‌ای بر اساس درصد DNA مشترک شما با فردی که در بانک اطلاعاتی است، رابطه‌ی احتمالی شما را با آن فرد تخمین می‌زند. به عنوان مثال، ممکن است پسر یا دختر عمویی را پیدا کنید که هرگز نمی‌دانستید وجود دارند.
شرکت دیگری که می‌تواند خدمات مشابهی در اختیارتان قرار دهد، شرکت تونتی‌تری‌اَندمی (23andme) است. برای این که بتوانید به پیشینه‌ی قومی‌تان نیز پی ببرید، این شرکت گزارشی را نیز در مورد خطرات سلامتی ژنتیکی‌تان به شما ارایه می‌دهد. مفهومش این است که اطلاعاتی را در اختیارتان قرار می‌دهند تا دریابید آیا جهش ژنتیکی برای بیماری‌های خاصی مانند فیبروز کیستیک دارید که ممکن است بر روی کودکانی که در آینده به دنیا می‌آورید اثر داشته باشد و یا این که احتمال ابتلای شما به بیماری‌هایی از قبیل پارکینسون یا آلزایمر چقدر است.
بهترین موضوع در مورد این کیت‌های جدید و سهل‌الاستفاده این است که سریع و راحت هستند. شما می‌توانید بدون مراجعه به هیچ کلینیکی، به راحتی از نتایج آمایش در خانه‌ی خود مطلع شوید. هر یک سلول‌های بدن ما حاوی نسخه‌ی کاملی از DNA ماست. نمونه‌ی تست می‌تواند از هر جایی از جمله مو، اثر انگشت یا بزاق دهان‌مان باشد.
اگرچه این کیت‌ها در ابتدا بسیار مهیج هستند، اما محدودیت‌هایی نیز وجود دارند که باید از آن‌ها آگاه باشید. نخست این که ممکن است اطلاعاتی که به شما داده می‌شوند همیشه دقیق نباشند زیرا برای این شرکت‌ها دشوار است بتوانند نمونه‌های DNA همه انسان‌های جهان را در بانک اطلاعاتی‌شان داشته باشند. از این رو ممکن است نتوانند نمونه‌ای را که دقیقاً با شما تطابق دارد، پیدا کنند. دقت کار بستگی به حجم بانک اطلاعاتی شرکتی دارد که این کار را انجام می‌دهد. دوم این که بانک اطلاعاتی هر دو شرکت اَنسستری‌دی‌اِن‌ای و 23andme عمدتاً حاوی اطلاعات مربوط به سفیدپوستان اروپایی بالای ۳۰ سال است. تطابق‌ها برای مشتریان غیر سفید پوست و کسانی که اصل و نصب‌شان به خارج از اروپا برمی‌گردد کم دقت‌تر است زیرا تعداد نمونه‌های DNA موجود برای مقایسه کم‌تر است.
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های اصلی آزمایش DNA خطرات مربوط به حفظ حریم خصوصی است. هنگامی که وارد بانک اطلاعاتی می‌شوید، دشوار است متوجه شوید دقیقاً چه کسی به اطلاعات شخصی‌تان دسترسی پیدا می‌کند. با وجود این که شرکت‌ها دارای شرایط و ضوابط حریم خصوصی هستند، اغلب اوقات مشتریان وقت نمی‌گذارند تا آن شرایط را بخوانند و فوراً کلید “قبول دارم” را فشار می‌دهند. موافقت ساده‌ای که توسط شما ابراز می‌شود، می‌تواند به طور بالقوه به اشخاص ثالث امکان دسترسی به اطلاعات شخصی و DNA شما را بدهد. به عنوان مثال، ممکن است شرکت‌های بیمه به اطلاعات ژنتیکی شما دسترسی پیدا کنند و به دلیل سابقه‌ی پزشکی‌تان که توسط 23andme برملا شده، بیمه یا جبران خسارت شما را رد کنند. با وجود این که در کانادا تبعیض یک فرد بر اساس زمینه‌ ژنتیکی غیرقانونی است اما ممکن است این قوانین در کشورهای دیگر اِعمال نشود.
علاوه بر این، اشخاص ثالثی که می‌توانند به اطلاعات DNA شما دسترسی پیدا کنند، مجریان قانون هستند. در یکی از موارد جالب که اخیراً کشف شد، مجریان قانون ایالات متحده توانستند مظنون جنایاتی را که در سال ۱۹۷۰ رخ داده بود، پیدا کنند.
یکی از متخصصان بازنشسته‌ کالیفرنیا به نام پل هولز توضیح داد که چگونه دادگستری DNA صحنه‌ جنایت را وارد یک بانک اطلاعاتیِ DNA به نام جی‌ای‌دی‌مچ GEDmatch کرد که برای عموم آزاد بود تا بتواند یک تطابق یا دست‌کم یک فامیل خانوادگی را که به قاتل نزدیک بود، پیدا کند.
GEDmatch، بر خلاف اَنسستری‌ دی‌اِن‌ای یا 23andme یک وب سایت عمومی رایگان است که هر فردی می‌تواند DNA خود را به بانک اطلاعاتی آن بدهد تا شاید بتواند قوم و خویشی را که مدت‌ها گم کرده ، پیدا کند. کاربران این وب‌سایت موافقت می‌کنند اطلاعات خود را در اختیار عموم قرار دهند و حداقل یک آدرس ایمیل به پروفایل خود پیوست می‌کنند.
یک بار که تحقیق‌کنندگان، دی‌اِن‌ای‌ِ مشکوک را در این سایت قرار دادند، حدود ۱۰۰ کاربر را یافتند که با اقوام خانوادگی دورِ این DNA تطابق داشتند. پس از تحقیقات بعدی، دادگستری با چند تن از افراد مرتبط تماس گرفت زیرا سعی داشت مظنون درست را در میان این اقوامِ دور بیابد.
سرانجام، پس از گذشت ۴ ماه از وارد کردن نمونه‌های DNA، جوزف جیمز دآنجلو در سن ۷۲ سالگی به جرم کشتن ۱۲ نفر و تجاوز به بیش از ۵۰ زنِ ۷۰ و ۸۰ ساله دستگیر شد. قبل از استفاده از این روشِ تستِ DNA، تحقیقات، بیش از ۴۰ سال به طول انجامید اما با استفاده از وب‌سایت GEDmatch و تعداد زیادی از نمونه‌های DNA، تحقیق‌کنندگان توانستند تنها طی ۴ ماه، قاتل را شناسایی کنند. مشکل این روش این است که با آن می‌توان افراد بی‌گناهی را یافت که ممکن است با کسی که مظنون به ارتکاب جنایت است، نسبتی داشته باشند.
پس از انتشار این خبر، بسیاری از مشتریان نگران شدند که چه بر سر اطلاعات DNA آن‌ها که در اختیار شرکت‌هایی مانند اَنسستریDNA و 23andme بود، خواهد آمد. در اظهاراتی که توسط هر دو شرکت ارایه شد، آن‌ها بیان کردند در صورتی با مجریان قانون همکاری می‌کنند که حکم دادگاه به آن‌ها ارایه شود.
بدون شک اطلاعات مربوط به DNA یکی از حساس‌ترین و شخصی‌ترین اطلاعات هر فرد محسوب می‌شود. یکی از وکلای خصوصی در هالیفاکس به نام دیوید فریزر به کاربران هشدار داد که “جزئیات وب‌سایت هر شرکت را در مورد آن‌چه با اطلاعات شخصی‌تان انجام می‌دهند، به دقت بررسی کنند”.
توجه به این نکته بسیار حائز اهمیت است که باید قبل از ایجاد هر گونه تعهدی به یک شرکت، از سیاست‌های حفظ حریم خصوصی آن شرکت مطلع شد زیرا تنها با فشار یک دکمه ممکن است تمام اطلاعات شخصی‌تان در اختیار افرادی که نیت‌های نادرستی دارند، قرار گیرد. به عنوان مثال شرکت‌ 23andme به کاربران هشدار می‌دهد که اگر با استفاده از سایت‌های ثالثی مانند فیس‌بوک یا توییتر وارد سیستم می‌شوند، ممکن است اطلاعات شخصی‌شان که در آن سایت‌ها موجود است، جمع‌آوری شوند و به فروش برسند. اگر چنین هشداری به شما داده شده باشد، نمی‌توانید کاری انجام دهید زیرا رضایت‌تان را اعلام کرده‌اید (به عبارتی دکمه “موافقم” را فشار داده‌اید). این مسئولیت به عهده‌ هر فردی است تا مطمئن شود تمام شرایط و ضوابط را خوانده است.